Drogi Rodzicu Nastolatka!
Rodzicu, którego dziecko trzaska drzwiami tak, że okna wypadają z framug dwa piętra niżej.
Rodzicu, który nie wiesz, kim jest bambik, crush i co to znaczy mieć essę, i z tego powodu przegrywasz ze wszystkimi nastoletnimi autorytetami będącymi obecnie na topie.
Rodzicu, który nie rozumiesz, że pozostawienie kilku nieumytych kubków w pokoju, nie jest końcem świata (choćby cała rodzina nie miała już ani jednego wolnego naczynia do picia), ale niechybnie jest nim to, że Antek/Marysia z ósmej klasy nie uśmiechnęli się dzisiaj do Twojego dziecka.
Rodzicu, który z przerażeniem patrzysz, jak wszystkie wartości, które wpajałeś swemu ukochanemu dziecku przez ostatnie lata, stają się dla niego przedmiotem dyskusji, podważania i kwestionowania.
Rodzicu Śpiącej Królewny, Smerfa Marudy, niezbyt szeroko uśmiechniętego Shreka…
A nie mówili Ci: „małe dzieci, małe problemy”?
Ale już na pewno zapomnieli dodać, że… stworzony jesteś do rzeczy wielkich 🙂
Rozumiem, że może Ci być trudno w tym okresie życia Waszej rodziny. Zwłaszcza wtedy, gdy w całym galimatiasie codzienności tracisz oddech biegnąc z pracy do domu, z domu do pracy, na zakupy, rozwożąc dzieci po rozmaitych zajęciach dodatkowych… Co ciekawe, badania CBOS pokazują, że większość naszego społeczeństwa (76%) już w 1998 r. uważała, „że rodzice powinni w swoim życiu zrobić dla dzieci wszystko, co możliwe, nawet gdy dzieje się to kosztem ich własnego dobra.”1 I Ty robisz to wszystko, z miłości. A jednocześnie, gdy dziecko wchodzi w wiek dojrzewania większości z nas towarzyszy irytacja, złość i poczucie braku kontroli nad jego wychowaniem. I pewnie w skrytości ducha przypominasz sobie wtedy swój nastoletni czas i z przerażeniem zaczynasz rozumieć, że karma wraca. A gdyby spojrzeć na to nieco inaczej? Co, gdyby spróbować wykorzystać ten czas na naukę dorosłości i dojrzałości w nieco bardziej ekstremalnych warunkach?
Zacznijmy jednak od źródeł. Czy zastanawiałeś się nad tym, co takiego wydarzyło się, że Twoje spokojne i przytulaśne dotąd dziecko stało się niestabilnym i rozchwianym emocjonalnie człowiekiem? Dlaczego stało się nagle pierwszoligowym aktorem wszelkich rodzinnych melodramatów, oper mydlanych i thrillerów w jednym? To, pomimo całego sarkazmu, całkiem niezły trop. W jednej ze swoich pogadanek Agnieszka Rogala, pedagog i terapeutka rodziców, mówi o tym, że jedną z cech charakterystycznych dla młodzieży jest ciągłe poczucie bycia na scenie, bycia ocenianym i to ocenianym krytycznie. I ciągła troska o to, co inni, obcy ludzie o nich pomyślą i powiedzą. Pani Rogala mówi dalej o tym, że z jednej strony dzieje się tak, bo młodzi ludzie wzrastają w środowisku innych nastolatków, którzy w ocenianiu są bezwzględni. A z drugiej, jest to trochę od nich niezależne bo podyktowane jest biologią i zmianami w organizmie, które ona wymusza.2
Przyzwyczailiśmy się już zrzucać winę na szalejące w organizmie nastolatka hormony, ale warto zastanowić się też nad tym, jakie zmiany zachodzą również w jego mózgu. Dr Marek Kaczmarzyk, biolog i neurodydaktyk, traktuje o tych zmianach nieco bardziej szczegółowo3 :
- przez cały okres dojrzewania mózg nastolatka znajduje się w fazie dynamicznej przebudowy. A konkretniej, z uwagi na gospodarkę energetyczną organizmu człowieka, między 7 a 22/23 rokiem życia w naszym mózgu następuje selekcja połączeń między neuronami i w jej wyniku średnio tracimy ok. połowy naszego potencjału konektywnego. Proces ten jest bardzo intensywny zwłaszcza między 12 a 15 rokiem życia człowieka, kiedy to mózg ulega gwałtownej przebudowie;
- oznacza to, że świat nastolatka i jego umiejętność postrzegania otoczenia zmieniają się dynamicznie z dnia na dzień. Jak pewnie zauważyłeś w takim samym tempie zmieniają się jego zainteresowania i na nasze podstawowe pytanie „dlaczego zmieniłeś zdanie?” nastolatek odpowiada, wydawać by się mogło, niedbałym „nie wiem”. I w pewnym sensie ma rację. Jego mózg zmienia się tak szybko, że może po prostu nie wiedzieć, dlaczego wczoraj chciał jeździć wyczynowo na rowerze, a dzisiaj marzy o grze na ukulele. Co ciekawe, w tym też okresie niemal u każdego nastolatka odnotowuje się spadek osiągnięć szkolnych;
- dopiero na końcu tego procesu rozwija się kora czołowa, czyli miejsce odpowiedzialne za umiejętność podejmowania racjonalnych decyzji, rozumienie związków przyczynowo -skutkowych, umiejętność kontrolowania emocji etc.
Dr Kaczmarzyk w swoim wykładzie zwraca również uwagę na inny, bardzo ważny proces. Jako dorośli przyzwyczailiśmy się do błędnego założenia, że skoro już przeszliśmy przez okres dojrzewania to potrafimy zrozumieć naszego nastolatka; przecież kiedyś przeżywaliśmy te zmiany z podobną intensywnością. Nic bardziej mylnego! „(…) Tracimy zdolność do używania mózgów, których już nie mamy. Innymi słowy, powrót do stanu w jakim Państwo byli będąc w okresie nastoletnim, nie jest u dorosłego człowieka możliwe (…) my świata nastolatka zrozumieć nie możemy (…). Ale, co istotne „(…) świat dorosłego jest dla nastolatka tak samo absolutnie niewyobrażalny.”4 Warto też zrozumieć, że przeciętny nastolatek nie jest biologicznie zdolny do podejmowania rozsądnych decyzji i przewidywania następstw swoich działań. A statystycznie o wiele bardziej skłonny jest do ryzyka, życia tu i teraz, i w konsekwencji może stanowić niebezpieczeństwo sam dla siebie.
I tutaj Drogi Rodzicu potrzebny jesteś Ty, w całej swojej dojrzałości, rozsądku i umiejętności wybierania logicznych rozwiązań. Okres dojrzewania jest okresem dynamicznych zmian, które wcale nie oznaczają, że nie należy w tym czasie podejmować trudu wychowania nastolatka i stawiania mu granic. Pisze o tym m.in. Agnieszka Stefaniuk w swojej książce „Jak to ogarnąć?” podkreślając, że rodzina to drużyna, której dziecko stanowi integralną i ważną część, a zadaniem rodziców jest pomoc w dorastaniu i pomoc w dojrzewaniu.5 Co ciekawe natomiast, w raporcie CBOS „Rodzina – jej znaczenie i rozumienie” pojawiają się dane, że aż 80 % ankietowanych Polaków twierdzi, że „Szczęście rodzinne zajmuje niezmiennie pierwsze miejsce wśród najważniejszych wartości, jakimi Polacy kierują się w swoim codziennym życiu.” 6
A dojrzewanie jest niezwykle cennym czasem nabierania nowych kompetencji przez Twoje dziecko. Podczas jednych ze swoich warsztatów Izabela Antosiewicz powiedziała, że w momencie kiedy nasze dziecko rozpoczyna naukę w szkole my dorośli coraz rzadziej zaczynamy je przytulać i coraz częściej nasze rozmowy oscylują wobec szkolnych obowiązków. Zaczynamy traktować nasze dzieci zadaniowo (czy zadanie zrobione, czy sprawdzian napisany, czy nie ma uwagi w dzienniku) i coraz częściej rozliczać je z niemych cyferek w dzienniku. Smutne, prawda?
Pożądane owoce, w postaci umiejętności podejmowania refleksji nad swoimi działaniami, myślenie intuicyjne i mniejsza impulsywność pojawią się pod koniec okresu dojrzewania. Ważne jest to, jak przeprowadzisz swoje dziecko przez ten okres i jakich wzorców go nauczysz. Nikt inny nie przeprowadzi Twojego dziecka przez ten okres lepiej, niż ty sam. Ale na wszelki wypadek zrób sobie niezły zapas melisy 🙂
Zapraszamy Cię na nasz najbliższy webinar pt. „Racja czy relacja – jak przetrwać z nastolatkiem pod jednym dachem?”, w którym pani Joanna Kwiatkowska opowie nam o kryzysie wartości i etapach kształtowania się tożsamości nastolatka. Być może niekoniecznie trzeba „przetrwać”, a potraktować ten czas jako wielką i wymagającą lekcję wzajemnego szacunku, aktywnego słuchania, budowania wiarygodnego autorytetu rodzica i wzmocnienia więzi rodzinnych.
Jeśli natomiast chciałbyś dowiedzieć się: dlaczego młodzież nie rozmawia z dorosłymi oraz jak skutecznie rozmawiać z młodzieżą? zapisz się na nasz C.E.D.R.owy newsletter. W czerwcu nasi subskrybenci otrzymają
konkretne wskazówki na temat tego, jak prowadzić skuteczną komunikację z nastolatkami.
Karolina Sajduk
[1] Za: M. Falkowska, Raport CBOS: Wychowanie dzieci w rodzinie i opieka nad nimi”, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/1998/K_168_98.PDF, s.3, dostęp w dniu 13.06.2023 r.
[2] Por. A. Rogala, Nastolatek i opinie innych o nim, Instagram, post z dnia 07.06.2023 r., dostęp w dniu 12.06.2023 r.
[3] Por. M. Kaczmarzyk, Mózg nastolatka bez tajemnic, https://www.youtube.com/watch?v=UgawheR4XYc, dostęp w dniu 12.06.2023 r.
[4] Tamże, 20:30.
[5] Por. A. Stefaniuk, Jak to ogarnąć? Praktyczny poradnik zarządzania szczęściem, Kraków 2020, s. 210.
[6] Por. R. Boguszewski, Raport CBOS: Rodzina – jej znaczenie i rozumienie, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_022_19.PDF, s. 1, dostęp w dniu 17.06.2023 r.